Franeker namenmonument

De Joodse kibboets in Franeker werd 3 november 1941 overvallen door de Duitse bezetter. Van de meer dan 80 Joodse bewoners hebben zeker 22 de Holocaust niet overleefd. De stad ontvouwt woensdag, precies tachtig jaar na de arrestatie, het plan voor een monument voor de slachtoffers.
Het begon allemaal met een kort filmpje. Wat beeldflarden van onbekende jonge mensen op het platteland, werkend op het aardappelveld of melkend onder een koe. Het waren bewoners van de kibboets in Franeker – zoveel was duidelijk voor Syds Wiersma, archivaris bij het Fries Film en Audio Archief (FFAA) toen hij de filmbeelden vorig jaar juni publiceerde. Ze waren tussen 1937 en 1939 geschoten door Jacob Bramson, tweede geneesheer van het Psychiatrisch Ziekenhuis in Franeker, en medeoprichter van de kibboets in zijn stad.
Maar wie die mensen waren? Hoe ze heetten, waar ze vandaan kwamen en vooral ook hoe het hen verder in het leven is vergaan, was onduidelijk. Inmiddels heeft Wiersma heel veel antwoorden op heel veel van die vragen. Het filmpje bracht een sneeuwbal aan reacties op gang. Franekers kwamen met herinneringen op de proppen. Er kwamen meer documenten en foto’s naar boven. Personen in de film werden herkend en zelfs vanuit Israël kwam nieuwe informatie.

Land- en tuinbouwschool
“It wie geweldich wat it losmakke,” zegt Wiersma die ondertussen zelf in archieven speurde. Door documenten van de douane, de rijksvreemdelingendienst en het gemeentelijk bevolkingsregister naast elkaar te leggen, ontdekte hij dat er in totaal bijna negentig Joden in de kibboets hadden gewoond.
Het voormalige lokaalspoorlijnstation aan de Harlingerweg in Franeker deed van 1935 tot 1941 dienst als land- en tuinbouwschool voor Joodse jongelui uit binnen- en buitenland. Velen van hen waren op de vlucht voor het oprukkende antisemitisme in Europa. In de kibboets woonden zo’n vijftien mensen die overdag werkten bij boeren en tuinders in de buurt. Ze wilden hier een Palestinacertificaat verdienen, waarmee ze een nieuw leven konden starten in Palestina.
De laatste groep bewoners kwam na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vast te zitten in Franeker. Twaalf bewoners werden 3 november 1941 gearresteerd na beschuldigingen van hamsteren en het luisteren naar de BBC en Radio Oranje. De Duitsers ontruimden de kibboets en voerden de arrestanten af naar gevangenis de Blokhuispoort in Leeuwarden. De meeste van hen gingen naar – toen nog vluchtelingenkamp – Westerbork.
Uit Wiersma’s onderzoek blijkt dat van de meer dan tachtig Joodse bewoners van de kibboets, zeker tweeëntwintig de holocaust niet hebben overleefd. Zij werden vermoord of kwamen door ziekte en uitputting om in concentratiekampen. Hun namen zullen worden vermeld op het monument dat bij de kibboets aan de Harlingerweg zal komen.
De gemeente en het 4 & 5 mei-comité Waadhoeke presenteren daarvoor woensdag de plannen. Wiersma: “It wurdt tiid dat de nammen fan de bewenners neamd wurde. Dat se wer in gesicht krije en dat it ferhaal fan de kibboets ferteld wurdt.”

Bron: Leeuwarder Courant