Het kind is er niet meer

Sinds jaar en dag herdenk ik de oorlogsslachtoffers bij het Joods Monument in Leeuwarden. We herdenken met de twee minuten stilte natuurlijk veel meer slachtoffers. Maar toch, het primaat van de herdenking ligt toch bij het antisemitisch geweld. En dus laat ik de Prinsentuin links liggen. Daar, bij de mezoeza tussen de Grote of Jacobijnerkerk en de Joodse School is de plek voor de Dodenherdenking.
Misericordia is het gedicht van Michaël Zeeman uit de Poëzieroute dat naast de kerk ligt. Barmhartigheid. Heb erbarmen. Dat is wat de Joden nodig hadden. Zijn ze door hun God onbarmhartig behandeld tijdens de Holocaust? Aan de achterkant van de kerk is het Broodpoortje (de voedselbank uit de 17e eeuw) en het Oranjepoortje, de artiesteningang in de kerk voor de stadhouders. Daar, ‘bij de put’, werd afgelopen oktober de Curaçaose Ursel Cecilia doodgestoken.
Wees barmhartig.
Aan de andere kant van het plein is de Joodse School. 1886 – 1943 zijn de jaartallen van de school. Het jaar van de Doleantie – precies een eeuw later werd ik geboren en vernoemd naar ‘de denker’ F.L. Rutgers. En het jaar van mijn vaders geboorte. En een tekst uit Genesis 37, waarin vader Jakob onterecht wordt aangepraat dat zijn lievelingszoon Jakob is verscheurd door wilde dieren. Het kind is er niet meer.
Er is nog een man bij het momument. Hij neemt plaats op het bankje. Als om vijf voor acht de muziek gaat klinken (Blijf mij nabij, wanneer het duister daalt – gezang 392 uit het Liedboek 1973), staat hij op en loopt naar het pleintje. Even later komen nog een man en een meisje. Achter mij neemt een gezin plaats op het bankje. Twee kindjes, een jongetje van vijf en een meisje van twee. En hun ouders.
Na twee minuten stilte klinkt vanuit de Prinsentuin de melodie van het Wilhelmus. Twee coupletten, ook dat zesde couplet wordt gezongen (Mijn schild ende betrouwen, zijt Gij o God, mijn Heer). Ik loop weer huiswaarts. De andere aanwezigen ook.
Geen ceremonie, we moeten het doen met de geluidsflarden uit de Prinsentuin.
Dat geeft niet. Ik herdenk de Joodse slachtoffers, naast die anderen aan wie ik denk tijdens de stilte.
Herdenken gaat niet om met hoeveel mensen je het doet. Het gaat erom dát je het doet.
Op de plek waar je dat het beste kunt doen.