Onderduikkind Benny

Veertien levensgrote portretten van Joodse kinderen zijn in april en mei te zien op plekken in Friesland waar ze zaten ondergedoken. Ooit weggestopt, nu voor iedereen, soms van ver af, te zien.
Hij kijkt je vrolijk aan, het jongetje in een gebreid pakje, met wollen mutsje en twee knuffels. Benny de Goede straalt een en al levenslust uit op de grote foto die sinds donderdag te zien is op de zijgevel van Voorstraat 16 in Blije. Op deze plek woonde de kleine Benny tijdens de oorlogsjaren, bij de kinderloze Jan en Alie de Roo. Zijn vader was toen al dood, opgepakt bij razzia’s in Amsterdam en vermoord in Mauthausen. Op aandringen van het verzet had zijn moeder hem meegegeven aan een vreemde, terwijl ze zelf in Nijmegen onderdook.

Nieuwe naam
Uit veiligheid kreeg Benny, toen één jaar, een andere naam: Karel Versteeg. “Zij werden mijn nieuwe vader en moeder. Om het zo echt mogelijk te laten lijken, zorgde het verzet ervoor dat ik ook in hun trouwboekje werd bijgeschreven: ‘Karel, geboren 28 aug. 1941 te Blija’.”
Zijn pleegouders beseften hoe moeilijk het voor zijn echte moeder moest zijn om van haar zoontje gescheiden te zijn. Ze stuurden haar via het verzet een brief: ‘Hij is een schat van een jongetje; hij praat al zo lief en is altijd droog. Wij zullen heel goed op de kleine jongen passen, daar hoeft u niet een ogenblik aan te twijfelen, hoor.’

Zwartwitportretten
Het zwartwitportret van Benny is een van de veertien die de komende tijd te zien zijn bij huizen en boerderijen, van Blije tot Joure en van Bolsward tot Drachtstercompagnie. De foto’s tonen tegelijk de gastvrijheid van Friese onderduikfamilies, die ondanks alle gevaren de kinderen opnamen in hun midden. Sommige van hen leven nog; Henry Blumenstein, wiens portret in Easterwierrum hangt, is deze week overleden. Op de foto’s staan QR-codes die verwijzen naar de persoonlijke verhalen over het kind en de onderduikfamilie.
De tentoonstelling Wy koenen der noch wol ien by ha is onderdeel van het project Terugkeer van de Joodse Kinderen, een samenwerking van Stichting De Verhalen, Leeuwarder Courant, Friesch Dagblad, Omrop Fryslân en Tresoar. Vanwege 75 jaar bevrijding werden vorig jaar Joodse kinderen, die ondergedoken gezeten hadden in Friesland, opgespoord en waar mogelijk geïnterviewd. Dit leverde een reeks aan reportages op. De andere geplande activiteiten konden, vanwege corona, niet doorgaan. Dit jaar volgt een herkansing (zie kader).

Contacten tussen onderduikkinderen en ‘familie’ in Friesland
“De verhalen hebben veel losgemaakt. Er zijn weer contacten ontstaan tussen onderduikkinderen onderling en met de ‘familie’ in Friesland. Alsof het nu of nooit is,” vertelt Gerard van der Veer van Stichting De Verhalen. “Na de oorlog werd er vaak nooit meer over de onderduikperiode gesproken. Soms begonnen mensen er pas na hun vijftigste over te praten, velen worstelen met hun identiteit.”
Eén van de geplande activiteiten vorig jaar was een reünie voor alle Joodse kinderen. Van der Veer: “Daar was veel animo voor. Als alternatief gaan we nu een digitale reünie organiseren: een live tv-uitzending vanuit het WTC op 25 april die wordt bijgewoond door zoveel mogelijk Joodse onderduikkinderen vanuit hun eigen huis.”
De – technische – organisatie daarvan is nog een hele klus, vertelt Van der Veer, maar hij hoopt op een flinke deelname. “We hebben nu contact met meer dan honderd mensen, uit onder meer Nederland, Amerika, Israël, Australië, Luxemburg en Duitsland.”

Vol onderduikers
Een aantal van hen zat in de oorlogsjaren ondergedoken in het gebied rond Blije en Ferwert. “Het zat in deze streek helemaal vol onderduikers. De weinige Duitsers die hier zaten, waren vaak oudere soldaten die thuis een gezin hadden, dus het was hier veilig.” Zowel Benny als zijn moeder overleefde de oorlog, maar ze waren vreemden voor elkaar geworden. Het duurde een poos voordat de relatie weer goed was. De jongen bracht bijna alle vakanties door in Blije. De hechte band met het dorp bleef, ook toen hij in de jaren zestig naar Israël verhuisde. Geregeld bezocht hij Friesland.

Verhaal vertellen
In 2017 kwam hij, nota bene tijdens een cruise op de Chinese Zee, een oud-klasgenootje uit Blije tegen. In februari 2020 stond het verhaal van deze ontmoeting in de Leeuwarder Courant.
Benny vindt het belangrijk om zijn verhaal te vertellen, valt te lezen op de site joodsekinderen.nl. “Om mijn Friese heit en mem, Jan en Alie, te eren. Ik was als een zoon voor ze. Ik kom met mijn vrouw, kinderen en kleinkinderen vanuit Israël nog regelmatig naar Fryslân en Blija, het dorp waar ik zoveel goede herinneringen aan heb.”
Het eerste verhaal van nieuwe serie Project Joodse Kinderen staat 3 april in de zaterdagbijlage van de Leeuwarder Courant.

Kader Activiteiten De terugkeer van de Joodse kinderen
– Fototentoonstelling Wy koenen der noch wol ien by ha: levensgrote portretten van Joodse onderduikkinderen op 14 plekken in Friesland, te zien in april en mei. Half april wordt daar een digitale 360 graden-tentoonstelling aan toegevoegd (www.tresoar.nl en www.joodsekinderen.nl)
– Op NPO 2 en Omrop Fryslân is vanaf zaterdag 17 april vier weken lang een documentaireserie te zien over de oorlogsgeschiedenis van de Joodse onderduikkinderen.
– De Dag vol Verhalen die vorig jaar georganiseerd zou worden met verhalenroutes in Sneek, Joure en Leeuwarden, vindt – in kleinere opzet – onder voorbehoud plaats in oktober.
– Een tiendelige podcastserie met verhalen van Joodse kinderen is vanaf 8 april te beluisteren via https://joodsekinderen.nl/podcastsmokkelbern/
– 25 april is een live tv-uitzending waarin alle Joodse onderduikkinderen centraal staan met wie het project het afgelopen anderhalf jaar contact heeft gekregen.
– De theatervoorstelling Smokkelbern die voor komende april en mei gepland stond, is opnieuw uitgesteld tot oktober/november.

Bron: Leeuwarder Courant