Tijs Goldschmidt

Bioloog Tijs Goldschmidt publiceerde een twintigtal non-fictieboeken, veelal over de relatie tussen mens en natuur. Hij „schrijft nooit zomaar een populair-wetenschappelijke verhandeling, hij bedrijft literatuur,” aldus de jury.
De P.C. Hooft-prijs, de belangrijkste Nederlandse oeuvreprijs voor literatuur, gaat in 2023 naar schrijver en bioloog Tijs Goldschmidt (1953). Dat werd woensdag bekendgemaakt tijdens een viering in het Haagse Literatuurmuseum ter ere van het 75-jarige bestaan van de P.C. Hooft-prijs. Deze jaarlijkse prijs, ter waarde van 60.000 euro, gaat afwisselend naar auteurs van verhalend proza, beschouwend proza en poëzie.
Goldschmidt krijgt de prijs voor zijn beschouwende proza. Hij publiceerde een twintigtal non-fictieboeken, essaybundels, lezingen en inleidingen in boeken van onder meer schrijver en geestverwant Rudy Kousbroek en wetenschapper en voorbeeld Niko Tinbergen. In zijn werk verkent Goldschmidt veelal de relatie tussen mens en natuur. Hij „schrijft nooit zomaar een populair-wetenschappelijke verhandeling, hij bedrijft literatuur,” aldus het juryrapport van de P.C. Hooft-prijs 2023. „Hij formuleert elegant en bedachtzaam, is een meester van de lichte ironie en zijn formuleringen zijn helder belijnd, zichtbaar zorgvuldig gecomponeerd en van een soepele talige muzikaliteit.”

Wonderlijke evolutie
In 1994 werd Goldschmidt bekend bij het grote publiek dankzij zijn boek Darwins hofvijver. Daarin beschrijft hij de wonderlijke evolutie en ondergang van de vissenrijkdom van het Afrikaanse Victoriameer, nadat de nijlbaars er is uitgezet. Dat was het onderwerp waarop hij in 1989 was gepromoveerd als bioloog aan de Universiteit Leiden. Darwins hofvijver werd genomineerd voor de AKO-Literatuurprijs en won de KIJK/Wetenschapsweekprijs. Ook in dit boek „zocht Goldschmidt de grenzen op van de populair-wetenschappelijke literatuur door feit en fictie op meesterlijke wijze met elkaar te verweven” schreef NRC eerder.
Sindsdien verwierf Goldschmidt bredere bekendheid dankzij zijn lezingen en essays, onder meer gebundeld in Oversprongen (2000), Kloten van de engel (2007) en Vis in bad (2014).
Om zijn werk te typeren is Wegkijken een goed voorbeeld. Het is een van de kleinste boeken van Goldschmidt, maar op een bepaalde manier beschrijft het wel een van de belangrijkste thema’s uit zijn werk. Hij koos foto’s uit het Spaarnestad-archief waarop schaamte te zien was, of koos voor foto’s die juist schaamte opriepen. Van ongemak tot onmenselijkheid, van misplaatstheid tot vervreemding: wanneer de zaken niet helemaal kloppen, is Goldschmidts belangstelling gewekt.
En juist op het snijvlak van cultuur en natuur gebeurt dat regelmatig – soms in het groot, zoals bij de manier waarop de mens de natuur mishandelt, of andere mensen. Maar ook wanneer een aap opeens kan schilderen of de wolf alle vanzelfsprekendheden overhoop komt gooien, is Goldschmidts belangstelling geprikkeld.
Dat blijkt ook uit zijn recente essaybundel Wolven op het ruiterpad, over mensen en andere roedeldieren, waarin het ook gaat over menselijk ongemak bij het eten van insecten, of schaamte in het werk van Marlene Dumas. De bundel won eerder dit jaar al de Jan Wolkersprijs voor het beste natuurboek van 2022. Of neem het persoonlijkere boek Onvoldoende liefdesbrieven. Hierin gaat het persoonlijke vaak met ongemak gepaard. In 208 brieven aan vrienden, kennissen, collega’s en opdrachtgevers schrijft hij niet alleen over een droom met een sushibar voor onderwatervissen, maar stelt hij ook geregeld de vraag of ook dieren zich kunnen schamen. Niets is vanzelfsprekend in het werk van Goldschmidt, alles is nauwkeurige waarneming waard. Het is de houding van de wetenschapper die zo goed werkt in zijn essayistische werk.

75 jaar
De P.C. Hooft-prijs bestaat sinds 1947, het jaar waarin het precies drie eeuwen geleden was dat dichter, toneelschrijver en historicus Pieter Corneliszoon Hooft overleed. De prijs voor verhalend proza ging vorig jaar naar Arnon Grunberg. Eerdere prijswinnaars in de categorie beschouwend proza zijn onder anderen Maxim Februari (2020), Bas Heijne (2017), Gerrit Komrij (1993) en Hugo Brandt Corstius (1987).
Goldschmidt neemt 25 mei 2023 de prijs in ontvangst.

Bron: NRC Handelsblad