Verraden

Je hebt van die jaartallen en data, die staan als een huis. Bij wijze van spreken, natuurlijk. 1600: Slag bij Nieuwpoort, bijvoorbeeld. Of: op 1 april verloor Alva zijn bril. 21 maart begin van de lente, 21 juni begin van de zomer, 21 september begin van de herfst en 21 december begin van de winter. En dan heb je natuurlijk ook de verjaardagen, geboortedata en sterftedata van je geliefden en bekenden.
4 augustus is ook zo’n datum, wat mij betreft. Het is de dag dat de familie Frank werd verraden en opgehaald vanuit het Achterhuis. Rond half elf ‘s ochtends stond de SD’er Karl Josef Silberbauer voor de deur van Prinsengracht 263. Hij werd vergezeld door zeker drie Nederlanders, in burger.
Silberbauer weet waar hij voor komt. Hij dwingt het personeel om mee te werken. In het achterhuis gekomen, geeft hij de acht onderduikers vijf minuten de tijd om zich klaar te maken. Dat ze verraden zijn, is duidelijk. Er is haast geboden: een grote vangst, en dat terwijl de geallieerden al in Noord-Frankrijk zijn.
Silberbauer heeft alles onder controle, tot het moment dat zijn oog valt op een grote grijze kist in de kamer. “’Van wie is die kist?’ wil Silberbauer weten. ‘Van mij,’ antwoordt Otto naar waarheid. LEUTNANT D. RES. OTTO FRANK staat in duidelijk leesbare letters op het deksel van de met ijzer beslagen kist. ‘Ik ben reserveofficier geweest in de Eerste Wereldoorlog.’
‘Maar…’ Karl Silberbauer voelt zich kennelijk niet op zijn gemak. Wat doet die kist hier? Die verstoort zijn routine. ‘Maar waarom heeft u zich dan niet gemeld?’ Otto Frank staat in de militaire rangorde hoger dan hij. Frank, een jood. ‘U zou dan in Theresienstadt terecht zijn gekomen,’ benadrukt hij, alsof het concentratiekamp Theresienstadt een kuuroord is voor mensen die zich willen ontspannen.
Onrustig kijkt de SS’er rond in het vertrek, hij vermijdt elk oogcontact met Otto Frank.”
(Citaat komt uit “Anne Frank, de biografie” van Melissa Müller, derde druk, oktober 1998, uitgegeven bij Bert Bakker, Amsterdam).
Plots krijgen de gevangenen alle tijd om hun spullen bij elkaar te pakken. Veel tijd hebben ze niet nodig; alle acht hebben ze al een tas klaar staan, voor het geval dat…
Vol ongeloof hoort Silberbauer aan dat de familie Frank al 25 maanden verborgen zit in dit pand. Hij wikkelt de arrestatie af, en neemt ook de onderduikhelpers Victor Kugler en Johannes Kleiman mee. Miep Gies, net als Silberbauer geboren in Wenen, blijft achter, net als Bep Voskuijl. Wel met een forse waarschuwing: waag het niet je tegen de SD te keren, zeker niet nu je als Oostenrijker joden hebt geholpen.
De onderduikers worden naar het Huis van Bewaring gebracht, om vervolgens naar kamp Westerbork te worden getransporteerd. Maar daar nemen de bezetters hun tijd voor.
Wie de joden heeft verraden, is nooit duidelijk geworden. Jarenlang is gedacht dat magazijnchef Willem van Maaren de schuldige was. Bewezen is zijn eventuele verraad nooit. Ook is gedacht dat de vrouw van magazijnmedewerker Lammert Hartog, die als schoonmaakster werkte aan de Prinsengracht, het verraad zou hebben gepleegd. Een derde mogelijkheid was de chantage van ene Tony Ahlers, die van zijn object Otto Frank af wilde.
Een definitieve verrader is nooit aangewezen.
Wat zou er gebeurd zijn als Anne Frank en haar mede-onderduikers niét waren verraden? Als Anne wel de mogelijkheid kreeg om haar dagboek zelf te redigeren tot een heuse roman, had haar verhaal dan net zo’n impact als haar “onvolledige” manuscript?
72 jaar alweer. Er zijn geen levende directe familieleden meer van de familie Frank, de familie Pels en tandarts Pfeffer. Wel hebben we de erfenis. Nu rijst de vraag wat we met die erfenis van Anne – en van al die andere slachtoffers – gaan doen.