Geen toestemming

Zonder hun medeweten zijn namen van experts genoemd in een subsidie-aanvraag voor en het dankwoord bij het omstreden onderzoek naar het verraad van Anne Frank.

Hella Rottenberg | 2 februari 2022

Zonder dat ze ervan wisten, prijkten de namen van prominente deskundigen op een subsidieaanvraag voor Het verraad van Anne Frank. De projectleiding voerde deze deskundigen op in de subsidieaanvraag aan de gemeente Amsterdam, terwijl die geen onderdeel uitmaakten van het onderzoeksteam. Daarmee benadrukten zij de kwaliteit van het project, dat momenteel ernstig onder vuur ligt. Dezelfde experts hebben juist hun twijfel uitgesproken over de uitkomst van het project: de claim dat notaris Arnold van den Bergh, lid van de Joodse Raad, de familie Frank zou hebben verraden. Projectleider Pieter van Twisk wil desgevraagd niet reageren.
Over de subsidie die aan het Anne Frank-onderzoek is toegekend stuurt het Amsterdamse gemeentebestuur vermoedelijk deze week nog een brief met uitleg aan de raad. Deze week zal de gemeente ook nog een gesprek hebben met Van Twisk, zegt een woordvoerder.
In 2017 vroeg Proditione Media BV bij de gemeente Amsterdam een subsidie van 100.000 euro aan. Met die firma wierven intiatiefnemers Van Twisk en Thijs Bayens fondsen voor hun project. In de aanvraag staat dat ‘de gelauwerde FBI-agent’ Vince Pankoke ‘een select gezelschap van politieonderzoekers en vooraanstaande historici’ leidt, waarna een lijst volgt van Amerikaanse onderzoekers, onderzoekers die voor het project werken en Nederlandse historici die hun sporen hebben verdiend op het gebied van onderzoek naar de Duitse bezetting.

Namedropping
Guus Meershoek, auteur van een geprezen onderzoek naar de Amsterdamse politie tijdens de bezetting, zegt: “Mij is nooit gevraagd om als zodanig te worden genoemd. Tot aan publicatie heb ik er ook nooit van geweten.” Hetzelfde geldt voor historicus David Barnouw. “Ik ben nooit benaderd om onder een subsidieaanvraag of zo te staan.” Ook Gertjan Broek van het Anne Frank Huis en NIOD-archivaris Hubert Berkhout ontkennen lid te zijn geweest van het team, of te hebben ingestemd met het gebruik van hun naam voor de subsidieaanvraag. Berkhout: “Ik zie het vooral als namedropping, want ik was beslist geen teamlid.”
In het boek Het verraad van Anne Frank, dat twee weken geleden met wereldwijde media-aandacht werd gelanceerd, worden deze en talloze andere deskundigen bedankt omdat ze ‘enorm belangrijk voor ons zijn geweest’. Maar bij veel van die deskundigen blijkt hun betrokkenheid steeds uit niet meer te bestaan dan oriënterende gesprekken bij de start van het onderzoek in 2017. Om verdere adviezen of een oordeel over de bevindingen is hun later nooit meer gevraagd. Meershoek heeft in 2017 tweemaal met FBI-agent Pankoke gesproken.

Tunnelvisie
Nederlandse coldcase-deskundigen van de politie Leo Simais en Hans Smit hebben advies gegeven over hoe je een coldcase-team opzet, met name welke rollen en functies er vertegenwoordigd moeten zijn. Daarbij heeft Simais erop gehamerd dat er tegenspraak georganiseerd zou worden om een tunnelvisie te voorkomen. “Ik heb prettig contact gehad, maar ik heb niet gecontroleerd wat er met mijn adviezen is gebeurd”, aldus Simais.
Politie-historicus Meershoek noemt het resultaat ‘verschrikkelijk’. “Niemand met credit op het vlak van de bezetting is bij het onderzoek betrokken geweest.”
In het dankwoord maken de projectleiders het voorbehoud dat ze er niet van mogen uitgaan dat de geraadpleegde deskundigen zich achter de uitkomst scharen. “Velen zijn op het moment van verschijnen niet geïnformeerd over onze bevindingen en conclusies,” schrijven zij. Op de vraag naar wie er wél als externe deskundige de bevindingen vóór publicatie heeft mogen lezen en beoordelen, wil projectleider Van Twisk op dit moment niet reageren. Ook geeft hij geen commentaar op de vraag waarom deskundigen zonder hun toestemming in de subsidieaanvraag zijn opgevoerd.

Anne Frank
Het dankwoord bevat drie bladzijden met namen van deskundigen, archivarissen, auteurs en anderen die bij het onderzoek geholpen hebben. Bij navraag blijken sommigen van hen juist medewerking geweigerd te hebben, terwijl ze wel staan genoemd. Historica Rian Verhoeven, die Anne Frank was niet alleen schreef, een boek over de bewoners van het Merwedeplein in de nazi-tijd, het plein waar ook de familie Frank woonde, herinnert zich een ontmoeting van twintig minuten met Pankoke en Van Twisk. Verhoeven weigerde zich te laten interviewen omdat ze zich niet kon verenigen met de opzet van het project. “Anne Frank moet je in de context plaatsen, niet als enige eruit lichten.”
Sierk Plantinga, hoofdarchivaris van het Nationaal Archief, werd in 2017 benaderd, maar was net met pensioen en wilde zich niet committeren. Het team mocht wel met specifieke vragen bij hem aankloppen. “Sedertdien heb ik nooit meer iets gehoord en ik was dan ook zeer verbaasd dat mijn naam werd vermeld in het boek. Ik heb er nog geen komma aan bijgedragen,” laat Plantinga weten.
Maandag werd bekend dat de Nederlandse uitgever Ambo Anthos Het verraad van Anne Frank niet laat bijdrukken, zolang het onderzoeksteam geen bevredigend antwoord heeft gegeven op de scherpe kritiek die er gekomen is op de conclusies van het project. In een brief aan hun auteurs schrijft Ambo Anthos dat het onderzoek ‘waardevol leek vanwege het indrukwekkende aantal deskundigen, instanties en instituties dat eraan zou meewerken’. De gemeente Amsterdam zegt de verslaglegging en nadere uitleg af te wachten. “Op grond van de inhoud kunnen we de subsidie niet terugvragen. Alleen als er fraude zou zijn gepleegd,” aldus een gemeentewoordvoerder.

‘European Jewish Congress vraagt Amerikaanse uitgever boek te schrappen’
De Telegraaf meldt vandaag dat Dr. Moshe Kantor, de president van het European Jewish Congress (EJC), dinsdag een dringende oproep heeft verstuurd aan Harper Collins Publishers, waarin hij de Amerikaanse uitgeverij vraagt om het boek The Betrayal of Anne Frank: A Cold Case Investigation uit de handel te halen. “Of op zijn minst te overwegen af te zien van verdere herdrukken van het boek totdat deze beweringen zijn onderbouwd.”
De brief is gericht aan de bestuursvoorzitter van Harper Collins in New York. Of Moshe Kantor, een Russische zakenman en filantroop die zich al jaren inzet voor de strijd tegen antisemitisme, ook een soortgelijke brief naar de Nederlandse uitgever Ambo Anthos heeft verstuurd is niet bekend.
De Duitse tak van HarperCollins heeft laten weten nog eens te zullen kijken naar het boek, dat daar pas eind maart zou moeten verschijnen. De Duitse tak van HarperCollins zegt volgens omroep Deutsche Welle (DW) dat die late publicatiedatum al laat zien dat zorgvuldig wordt omgegaan met de gevoelige materie. De inhoud van het boek wordt intern nu nog eens tegen het licht gehouden.
Een woordvoerster van de uitgeverij kon tegenover DW nog niet zeggen of de Duitse publicatie wordt afgeblazen of uitgesteld. Het is ook nog onduidelijk hoeveel tijd wordt uitgetrokken voor het interne onderzoek naar het werk.

Bron: Dagblad Trouw