Openbare herdenking Roma en Sinti

Utrechtse Roma en Sinti herdachten jarenlang de slachtoffers van de nazivervolging in kleine kring. Volgende week vindt voor het eerst een openbare herdenking plaats in het oude stadhuis in Utrecht. “Het werd tijd.”
De Utrechtse bijeenkomst is onderdeel van de Europese herdenking van de Roma Holocaust van maandag 2 augustus. Tijdens deze dag in 1944 werd in Auschwitz-Birkenau het Zigeunerkamp ‘geliquideerd’. Duizenden Sinti en Roma werden in de gaskamers van het Duitse vernietigingskamp vermoord.
Roma en Sinti in Utrecht  stonden volgens Mila van Burik Bihari van Roma Belangenbehartiging Utrecht jaarlijks al stil bij de massamoord door de nazi’s, maar een eigen herdenking was er nog niet. “Oud-burgemeester Jan van Zanen noemde de Roma en Sinti altijd wel als slachtoffers tijdens de 4 mei herdenking, maar binnen de Utrechtse gemeenschap is er behoefte aan een eigen bijeenkomst.”
De herdenking maandag in het oude stadhuis is vanwege corona klein van opzet. Als het aan Andrea Nicolic (52) van de stichting Roma Utrecht ligt, blijft het daar in de toekomst niet bij. Nicolic is de zoon van een Holocaust-overlevende. Zijn vader, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Italië woonde, doorstond de ontberingen en medische experimenten in concentratiekamp Dachau.
Nicolic wil niet alleen dat de herdenking jaarlijks terugkeert, maar ook dat Utrecht Roma en Sinti die in de oorlog zijn vermoord gaat herdenken met een gedenksteen. “Na zoveel jaar is er eindelijk aandacht voor het lot van de Roma en Sinti, dat laten we niet meer los.”
Tijdens de bijeenkomst maandag wordt niet alleen teruggekeken en herdacht. Er is ook aandacht voor racisme en discriminatie waar Roma en Sinti volgens Van Burik Bihari vandaag de dag nog altijd mee te maken hebben. Nicolic zegt voorbeelden te over te kennen van Roma die die geen stage, baan of woning kunnen krijgen vanwege hun afkomst.
De aanloop naar de herdenking was roerig. Eind januari reageerde Van Burik Bihari woest toen de gemeenteraad niet instemde met een onderzoek naar de  naoorlogse opvang van Roma en Sinti in Utrecht. De fractie van Denk deed dit voorstel tijdens een debat over Joods rechtsherstel. Veel partijen vonden dat niet het juiste moment.
Roma Belangenbehartiging Utrecht wilde niets meer te maken hebben met burgemeester Sharon Dijksma en de partijen die tegen een onderzoek stemden. Een maand later besloot de raad alsnog een studie te laten doen. Afhankelijk van de uitkomsten wordt gekeken of rechtsherstel aan de orde is voor de Roma en Sinti gemeenschappen in Utrecht.
Van Burik Bihari heeft geen spijt van haar harde woorden eerder dit jaar. Volgens haar waren die nodig om op te komen voor de belangen van Roma en Sinti. Bij de herdenking zijn maandag ook vertegenwoordigers van de gemeente aanwezig, zegt zij. “De burgemeester is er niet vanwege vakantie, maar laat zich wel vertegenwoordigen.”
Over het lot van Roma en Sinti in Utrecht tijdens de oorlogsjaren is weinig bekend. In eerdere studies wordt geen melding gemaakt van Roma en Sinti die uit de stad zijn weggevoerd. De Duitsers pakten 16 mei 1944 bij de landelijke ‘zigeunerrazzia’ wel ongeveer honderd woonwagenbewoners op die met hun wagens aan de Utrechtse Huppeldijk stonden. Deze woonwagenbewoners werden naar Kamp Westerbork gebracht. Korte tijd later werden ze waarschijnlijk vanwege hun ‘Arische’ afkomst teruggestuurd naar Utrecht.
Van Burik Bihari en Nicolic sluiten niet uit dat in de oorlogsjaren geen Roma en Sinti in Utrecht verbleven. Maar het onderzoek in opdracht van de gemeente beperkt zich volgens hen niet alleen tot ’40-’45. “Er wordt ook gekeken hoe met Roma en Sinti is omgegaan die in latere jaren naar Utrecht zijn gekomen.”

Dit artikel is vorige week geplaatst op de site van het Algemeen Dagblad.